Việc phát hiện ra một con tàu đắm 700 năm tuổi ngoài khơi Quảng Ngãi, Việt Nam, đã dấy lên nhiều câu hỏi về đạo đức liên quan đến việc trục vớt và bảo tồn di sản văn hóa dưới nước. Những khám phá như vậy mang đến những hiểu biết vô giá về quá khứ, nhưng việc khai thác và trưng bày các hiện vật cũng đặt ra những vấn đề phức tạp về quyền sở hữu, trách nhiệm và tác động đến môi trường biển.
Vụ tàu đắm Châu Tân, có lẽ là vụ đắm tàu sớm nhất ở Việt Nam, được tìm thấy ở vùng biển ngoài khơi huyện Bình Sơn, tỉnh Quảng Ngãi vào đầu những năm 2000. Tiến sĩ Đoàn Ngọc Khôi, Phó Giám đốc Bảo tàng Tổng hợp Quảng Ngãi, cho biết con tàu cổ chìm ở vùng biển Bình Châu lộ diện còn nguyên vẹn bánh lái, đáy và be tàu còn nguyên khối, có niên đại sớm hơn nhiều so với nhiều con tàu đắm từng phát hiện ở vùng biển Việt Nam. Một nhóm học giả Nhật Bản tiếp tục dự án hợp tác với Viện Khảo cổ học Việt Nam. Một trong những mối quan tâm chính là nguy cơ cướp bóc và phá hủy các địa điểm khảo cổ dưới nước. Việc trục vớt các hiện vật tàu đắm có thể gây tổn hại đến bối cảnh khảo cổ học của chúng, khiến các nhà nghiên cứu khó có thể hiểu đầy đủ về ý nghĩa lịch sử của chúng.
Việc trục vớt các hiện vật tàu đắm có thể gây tổn hại đến bối cảnh khảo cổ học của chúng, khiến các nhà nghiên cứu khó có thể hiểu đầy đủ về ý nghĩa lịch sử của chúng. Một cuộc triển lãm mới tại Bảo tàng Nghệ thuật Châu Á (AAM) ở San Francisco xem xét một cách khiêu khích về đạo đức của việc khai quật các xác tàu từ nhiều thế kỷ trước. Các nhà quản lý của cuộc triển lãm đặt ra cho công chúng một loạt các câu hỏi kích thích tư duy: Ai có quyền đối với các tác phẩm nghệ thuật cổ xưa được phục hồi từ các vụ đắm tàu? Chúng thậm chí có nên được khai quật hay không, hay các con tàu và nội dung của chúng nên được để nguyên tại chỗ cho các thế hệ tương lai?
Việc thương mại hóa các hiện vật tàu đắm có thể dẫn đến việc khai thác và trục vớt không bền vững, với các công ty tư nhân ưu tiên lợi nhuận hơn là bảo tồn di sản văn hóa. Vụ tàu đắm Hội An, nơi có nhiều đồ gốm Việt Nam được trục vớt, đã làm dấy lên những lo ngại về sự cân bằng giữa thực hành khảo cổ học nghiêm ngặt và nhu cầu kinh tế để thu hồi các hiện vật. Việc bán đấu giá các cổ vật thu được từ tàu Geldermalsen của Công ty Đông Ấn Hà Lan trước đó đã tạo ra 20 triệu đô la Mỹ, nhưng đã gây ra sự lên án quốc tế dữ dội về việc phá hủy địa điểm xác tàu vì lợi nhuận.
Do đó, cần có một khuôn khổ pháp lý và đạo đức mạnh mẽ để điều chỉnh việc trục vớt và bảo tồn các di sản văn hóa dưới nước. Các quốc gia nên hợp tác để bảo vệ các địa điểm tàu đắm khỏi nạn cướp bóc và khai thác, đồng thời đảm bảo rằng mọi hoạt động trục vớt đều được thực hiện theo cách có trách nhiệm và bền vững. Công ước UNESCO năm 2001 về Bảo vệ Di sản Văn hóa Dưới nước khẳng định nghĩa vụ bảo tồn các địa điểm mà không làm gián đoạn nếu có thể, gợi ý rằng chỉ các nhà khảo cổ có trình độ mới làm việc trên các cuộc khai quật hàng hải và cấm các khám phá được 'khai thác thương mại cho mục đích thương mại hoặc đầu cơ'. Bằng cách áp dụng một cách tiếp cận có đạo đức và bền vững, chúng ta có thể đảm bảo rằng những kho báu lịch sử này được bảo tồn cho các thế hệ tương lai.